Στο βορειότερο άκρο της
Λέρου βρίσκεται το Παρθένι και ο ομώνυμος κόλπος του με το νησάκι Αρχάγγελος
στην είσοδό του. Τόπος ιστορικός,
γνωστός από την αρχαιότητα. Εδώ λέγεται ότι χτίστηκε το ιερό της Παρθένου
Αρτέμιδος κι από εκεί πήρε και το σημερινό του όνομα. Στην περιοχή, την περίοδο
της δικτατορίας, λειτουργούσε στρατόπεδο πολιτικών κρατουμένων. Από τον Ιούλιο
του 1967 και μέχρι το 1971 "φιλοξενήθηκαν" περίπου 4000 άτομα.
Ανάμεσα στους κρατούμενους στελέχη της
Αριστεράς όπως ο Ρίτσος, ο Γλέζος, ο Μπανιάς.
Κοντά στο στρατόπεδο
δεσπόζει το εκκλησάκι της Αγίας Κιουράς ή Ματρώνας. Είναι ένα μονόχωρο
καμαροσκέπαστο κτίσμα του 18ου αιώνα, κτισμένο στα λείψανα παλαιότερου ναού.
Στα βόρεια και στα νότια φέρει δύο προκτίσματα νεώτερων χρόνων (πιθανόν μετά
την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου), στεγασμένα με πλάκες από οπλισμένο
σκυρόδεμα. Έτσι, εσωτερικά παρουσιάζεται
σαν μία τρίκλιτη εκκλησία.
Στα χρόνια της δικτατορίας ο ναός ήταν ερειπωμένος,
ώσπου μια ομάδα πολιτικών κρατουμένων αποτελούμενη από τον Μανόλη Γλέζο, και
τους εικαστικούς Κυρ. Τσακίρη, Αντ. Καραγιάννη και Τ. Τζανετέα, αποφάσισαν να
τον επισκευάσουν.
Αυτό που φτιάξανε είναι
σπάνιο και εξαιρετικά συγκινητικό. Αγιογραφίες που έχουν βγει μέσα από τις
εικόνες αιχμαλωσίας των κρατουμένων κομμουνιστών.
Ήταν η αντίσταση τους σε ότι συνέβαινε αλλά
και ένας τρόπος να βγαίνουν από το "σύρμα" του στρατοπέδου, να
συναναστρέφονται με τους κατοίκους να επικοινωνούν, να ζουν για λίγο ελεύθεροι!
Γιατί δεν ήταν μόνο οι τρεις ζωγράφοι που έβγαιναν, αλλά δεκάδες (εναλλάξ,
βέβαια) εξόριστοι. Άλλοι για το ταχυδρομείο, άλλοι για το φαγητό, άλλοι για να
ποζάρουν, να σοβαντίσουν, να αγοράσουν χρώμα κλπ. μετά από πρόταση του
συνεξόριστού τους.
Ωστόσο στα χρόνια της
μεταπολίτευσης άτομα προερχόμενα από συντηρητικούς παραθρησκευτικούς κύκλους
ασβέστωσαν τμήμα των τοιχογραφιών. Το γεγονός το αντιλήφθηκε χρόνια αργότερα η
Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή, με αποτέλεσμα να ξεσπάσει η οργή των αγωνιστών
κατά της δικτατορίας, οι οποίοι με μεγάλο αγώνα πέτυχαν την αποκατάσταση των
φρέσκο, με χρηματοδότηση του ΥΠΠΟ.
Το 2001 ανακηρύχτηκε από το Υπουργείο
Πολιτισμού ιστορικό διατηρητέο μνημείο και συντηρήθηκαν και αναδείχθηκαν πάλι
οι υπέροχες αυτές τοιχογραφίες.
Από τότε, κάθε επέτειο από
την πτώση της φασιστικής δικτατορίας, πολλοί επισκέπτες στη Λέρο θαυμάζουν τις
ξεχωριστές αγιογραφίες, μοναδικές στα διεθνή, ίσως, εκκλησιαστικά και εικαστικά
χρονικά, στην Αγία Κιουρά, την οποία εδώ και χρόνια «αγκάλιασε» η κοινωνία της
Λέρου.