Το πανάρχαιο ποντιακό έθιμο «Μωμοέρια», που μαζί με τη διάλεκτο, τους χορούς και τα τραγούδια του, εντάχθηκε το 2016 στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO, αναβιώνει στις μέρες μας, σε οκτώ χωριά του νομού Κοζάνης, από Ποντιακούς Συλλόγους. Σ’ ένα απ΄αυτά, τον Τετράλοφο, το έθιμο διαδραματίζεται κατά την διάρκεια των Χριστουγέννων (25-26 Δεκέμβρη), μ’ ένα μοναδικό τρόπο.
Οι θίασοι με τις εντυπωσιακές φορεσιές και με την συνοδεία ποντιακής λύρας αγγείου και νταουλιού, τριγυρνούν από δρόμο σε δρόμο, από αυλή σε αυλή συνοδεία των οργάνων, χορεύοντας και διασκεδάζοντας με αυτοσχεδιασμούς όπως απαιτεί το λαϊκό θεατρικό δρώμενο με πρωταγωνιστές, τον γέρο, την νύφη, τον γιατρό, τον διάβολο που ο καθένας ξεχωριστά έχει τον δικό του συμβολισμό.
Λέγεται ότι το έθιμο των «Μαμώερων» ή «Μωμόγερων» προέρχεται από την περίοδο της Τουρκοκρατίας, όταν μεταμφιεσμένοι αντάρτες κατέβαιναν στα χωριά με σκοπό τη συλλογή και διάχυση πληροφοριών. Η κορύφωση ήταν ο τελετουργικός χορός των Μωμόγερων, η αλληγορία του οποίου ανύψωνε το ηθικό των συμπατριωτών τους, αλλά και τους προετοίμαζε για τον ξεσηκωμό, χωρίς να το αντιλαμβάνονται οι Τούρκοι, που επίσης συμμετείχαν στα δρώμενα, χωρίς να καταλαβαίνουν τι γινόταν!
Οι πηδηχτοί, θορυβώδεις χοροί είναι γνωστοί στον πρωτόγονο άνθρωπο σε όλα τα μέρη του κόσμου. Είναι ένα τελετουργικός χορός που προτρέπει τη γη να καρπίσει. Η μεταμφίεση των ανθρώπων σε ζώα ή κακούς δαίμονες και οι θορυβώδεις χοροί έχουν σκοπό την απομάκρυνση του κακού, την προστασία του νεαρού θεού, την καρποφορία και τη βλάστηση.
Κεντρικό πρόσωπο είναι ο Μώμος, Θεός του γέλιου και της σάτιρας στην Αρχαία Ελλάδα, ο οποίος παρότρυνε τους 12 ακόλουθούς του - τους Μωμόερους - να βρουν αφορμή για να σατιρίσουν και να προκαλέσουν το γέλιο στους συγκεντρωμένους.
Συνολικά 6 φάσεις του χορού και 15 παραγγέλματα
Με τα παραγγέλματα ο αρχηγός κατευθύνει τις κινήσεις του χορού. Με το «τιζουλούμ πακαλούμ» μπαίνουν οι χορευτές πολεμιστές στη σειρά, με το «ικεσέρ» μπαίνουν σε δυάδες με το «αρς» ξεκουράζονται με το «σέρτ» κινούνται πιο γρήγορα. Οι 12 χορευτές συμβολίζουν τους δώδεκα μήνες του χρόνου, ενώ η νεαρή νύφη είναι σύμβολο της γονιμότητας και της βλάστησης.
Στο δρώμενο μπορούν να συμμετέχουν και άλλες φιγούρες (μορφές), που διαφέρουν από τόπο σε τόπο. Παντού όμως υπάρχουν η νύφη και ο διάβολος. Έτσι, το κλέψιμο της νύφης είναι κοινό σε όλους τους θιάσους και συμβολίζει, κατά πως λέγεται, την αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα.
Οι Μωμόγεροι βγαίνουν στα χωριά της Κοζάνης ανελλιπώς από το 1924.
Το δρώμενο μετέφεραν στην Ελλάδα οι Πόντιοι από τις πατρογονικές τους εστίες μετά τον ξεριζωμό και το διατηρούν μέχρι σήμερα μεταφέροντας το στις νέες γενιές. Όλη τη χρονιά το χωριό προετοιμάζεται γι' αυτό το γεγονός. Είναι ένα έθιμο που έχει μπει στο πετσί τους, ένα έθιμο τηρείται με ευλάβεια και στο οποίο συμμετέχουν ενεργά και όλοι οι κάτοικοι προσφέροντας άφθονο κρασί και μεζέδες. Η φιλοξενία, το γέλιο, ο χορός και η διασκέδαση είναι από τα πολλά πράγματα που θα συναντήσει κανείς.
Το Λαϊκό Δρώμενο «Μωμοέρια» θα αναβιώσει όπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος το μεσημέρι του Σαββάτου 23 Δεκεμβρίου στην κεντρική πλατεία της Κοζάνης, στον Άγιο Δημήτριο (25 & 26 Δεκεμβρίου), στον Τετράλοφο (25 & 26 Δεκεμβρίου), στη Σκήτη (25 & 26 Δεκεμβρίου), στα Αλωνάκια (31 Δεκεμβρίου και 1 Ιανουαρίου), στο Ρυάκιο (1 Ιανουαρίου) και στο Πρωτοχώρι (6 & 7 Ιανουαρίου).